گاومیش، دام فراموش شده

پرورش گاومیش در ایران سابقه‌ای 4500 ساله دارد، چراکه خاستگاه اصلی آن هندوستان و پاکستان بوده که در دوران‌های گذشته بخش‌هایی از ایران بوده‌اند، اگر چه تا چند دهه قبل اکثراً در مناطق جنوبی ایران به دلیل ویژگی‌های زندگی، این حیوان در چنین مناطق جغرافیایی دیده می‌شد، اما در حال حاضر تقریباً از خوزستان در جنوب غربی تا آذربایجان و گیلان و مازندران و حتی قم پرورش داده می‌شود که یکی از دلایل آن می‌تواند قانع بودن این حیوان در مصرف نوع مواد غذایی و توانایی آن در هضم گیاهان خشبی است. پراکندگی این دام در تمام دنیا به جز مناطق سردسیر و کوهستانی دیده می‌شود که هندوستان با 114 میلیون در جایگاه اول و پس از آن پاکستان با 38 میلیون و چین با 27 میلیون رأس قرار دارند. طبق آمار فائو جمعیت گاومیش در سال 2018 در حدود 206 میلیون رأس بوده است.
بنا بر آمارهای ارائه شده در ایران در سال 1388 تعداد گاومیش در کشور 460 هزار رأس بوده، اما در سال 1399، به گفته خسرو چنگلوایی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی (وقت) استان خوزستان (12/2/99) این تعداد 218 هزار رأس است که کمتر از یک دوم در 12 سال قبل می‌باشد.
پرورش گاومیش، علیرغم صفات بارز و خاص بیولوژیکی و ظرفیت بالا در تأمین پروتئین (گوشت و شیر) به فراموشی سپرده شده و کمتر مورد توجه و حمایت مسئولان قرار دارد، این در حالی است که کشور دارای پتانسیل‌های بالقوه از جنوب تا شمال برای پرورش آن است. این که چرا پرورش این دام مفید و قانع که شیر، گوشت، پوست و موی آن استفاده می‌شود مورد کم لطفی قرار گرفته تاکنون پرسشی بدون پاسخ بوده است.
خوزستان با دارا بودن بیش از 28 درصد از کل تعداد گاومیش‌های کشور و پس از آن آذربایجان‌های شرقی و غربی می‌توانند در تأمین گوشت و شیر مورد نیاز مراکز مهمی تلقی شوند. سرمایه‌گذاری نکردن در تأسیس گاومیش‌داری‌های صنعتی علیرغم سرمایه‌های بر باد رفته برای پرورش سایر دام‌ها در گذشته و راه‌اندازی طرح‌های نیمه تمام که مانعی در تأسیس گاوداری‌ها بوده و می‌باشند، پرسش برانگیز است. چنانچه همان اعتبارات و سرمایه‌های هدر رفته، در جهت تقویت مراکز پرورش دامی مانند گاومیش به کار برده می‌شد قطعاً نتایج متفاوتی حاصل می‌گردید. درست است که میزان شیردهی گاومیش نسبت به یک گاو هلشتاین کمتر است، اما به همان نسبت نیز هزینه‌های پرورش و نگهداری آن نیز کمتر می‌باشد.
ایران از نظر دارا بودن تعداد گاومیش در جایگاه بیستم جهان قرار دارد که می‌توان با اندک توجهی به پرورش این دام، این جایگاه را تغییر داد. با تأسیس گاومیش‌داری‌های صنعتی، اصلاح دام، وارد کردن اسپرم گاومیش‌های با بازده بالا، دادن تسهیلات کم‌بهره به‌منظور تشویق علاقمندان به پرورش آن و حمایت از گاومیش‌داران، می‌تواند عاملی در جهت توسعه پرورش گاومیش باشد.

ویژگی‌های گاومیش
گاومیش دامی است که برخلاف سایر دام‌ها قادر به تحمل شرایط سخت و ادامه زندگی است. این حیوان از هر علوفه‌ای تغذیه می‌کند، چنان که در مناطق جنوبی ایران از گیاهان موجود در بیشه‌زارها و حاشیه رودخانه‌ها خود را سیر می‌کند و به دلیل طبع گرم در مجاورت رودخانه‌ها و تالاب‌ها زندگی کرده و گاه ساعت‌ها در آب می‌خوابد.
در یک دوره شیردهی بین 1200 تا 1600 کیلو شیر می‌دهد، اما به دلیل چربی بیشتر و خواص شیر، قیمت آن دو برابر شیر گاو است. گاومیش بین 15 تا 20 سال عمر مفید دارد اما گاه تا 30 سال نیز عمر می‌کند. گوشت آن در مقایسه با گوشت گاو چربی و کلسترول کمتری دارد و در مقابل 10 درصد مواد معدنی و 11 درصد پروتئین بیشتر دارد. پنیر مازارلا منحصراً از شیر گاومیش تولید می‌شود. شکمبه آن به گونه‌ای است که توانایی هضم علوفه با فیبر بالا را دارد که همین امر یک برتری در مقایسه نسبت به گاوها محسوب می‌شود. تعلیف با گیاهان متفاوت و با ارزش غذایی کمتر، مشکلی برای تغذیه گاومیش به وجود نمی‌آورد. در شرایط کنونی، معاونت امور دام جهاد کشاورزی باید با کمک به پرورشدهندگان گاومیش، آن را یک فرصت مغتنم بداند.